Międzynarodowa ewolucja ochrony środowiska

Prandecki, Konrad; Sadowski, Mirosław

Międzynarodowa ewolucja ochrony środowiska

Abstract

Celem opracowania jest przedstawienie podstawowych aspektów międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony środowiska. Jest ono jedynie wstępem do omawianej problematyki. W tekście poruszono wiele wątków, takich jak środowiskowe zagrożenia, koncepcje i instrumenty jego ochrony, wpływ globalizacji na stan środowiska, instytucje zajmujące się jego ochroną oraz najważniejsze akty prawne. Problemy poruszane w tekście odnoszą się głównie do działań podejmowanych na szczeblu międzypaństwowym, ponieważ mają one podstawowe znaczenie dla rozwoju analizowanej dziedziny stosunków międzynarodowych.Niniejszy tekst został podzielony na sześć rozdziałów. Pierwsze trzy dotyczą problemów środowiska i metod jego ochrony. Są one teoretycznym wprowadzeniem omawianej problematyki. Natomiast kolejne trzy skupiają się na pokazaniu rzeczywistych inicjatyw podejmowanych głównie w perspektywie międzynarodowej. Rozdział pierwszy został poświęcony zagrożeniom środowiska. Zawiera on część teoretyczną dotyczącą podstawowych metod klasyfikacji tych zjawisk. W kolejnych fragmentach opisano dwa podstawowe rodzaje zagrożeń, czyli: naturalne i antropogeniczne. Pierwsza z wyżej wymienionych grup jest niezależna od działalności człowieka i z tego powodu nie posiada większego wpływu na procesy dotyczące ochrony środowiska. W tym obszarze również są podejmowane działania międzynarodowe, jednakże zazwyczaj mają one charakter lokalny lub regionalny i nie dotyczą głównego nurtu ochrony środowiska. Podane przykłady zagrożeń naturalnych pokazują, że one również są niezwykle groźne dla człowieka i jego otoczenia. Znacznie więcej uwagi wymagają zagrożenia antropogeniczne, ponieważ ich źródłem jest człowiek i to on odpowiada za wywoływane przez nie skutki. Dotyczą one nie tylko bieżącej sytuacji, ale mogą powodować zmiany widoczne dopiero po długim czasie. Wielość szkodliwych czynników oraz ich wpływ i wzajemne powiązania powodują, że rozwiązanie problemów środowiskowych staje się coraz większym wyzwaniem. Rozdział drugi opisuje stosunek człowieka do środowiska. Pokazuje on jak zmiany demograficzne oraz rozwój cywilizacyjny wpływają na wzrost zapotrzebowania na zasoby oraz przestrzeń. W tej części zwrócono również uwagę na negatywny wpływ handlu międzynarodowego i globalizacji na środowisko. Przede wszystkim dotyczy to wydłużenia odległości pomiędzy producentem oraz konsumentem, a także dostępu do zasobów nie występujących na danym obszarze. Zjawisko to nie dotyczy jedynie podstawowych surowców (np. energetycznych, rud metali itp.), ale również dóbr konsumpcyjnych np. róż przywożonych z Kenii do Europy w celu zaspokojenia popytu na kwiaty cięte. W rozdziale zwrócono również uwagę na kwestię świadomości ekologicznej człowieka. Ma ona fundamentalne znaczenie dla wyborów, jakich dokonuje on w swojej działalności zawodowej oraz jako konsument. Rozdział trzeci zawiera teoretyczne informacje dotyczące metod ochrony środowiska. Przede wszystkim przedstawione zostały różnego rodzaju koncepcje ochrony środowiska. Spośród nich najwięcej uwagi poświęcono idei trwałego rozwoju, która współcześnie jest najbardziej zaawansowaną strategią uchronienia ludzkości przed katastrofami mającymi podłoże środowiskowe. Problemy teoretyczne odnoszą się również do funkcjonowania państwa. Poruszono zagadnienia z zakresu tworzenia polityki ekologicznej oraz scharakteryzowano najważniejsze instrumenty jej realizacji. Kwestie te pokazują możliwości oddziaływania państwa na kreowanie stanu środowiska i warunków życia na swoim terytorium, a tym samym na realizację zobowiązań międzynarodowych oraz na gotowość do aktywnego uczestniczenia we współpracy międzynarodowej w tym zakresie. Czwarty rozdział prezentuje wpływ państw i organizacji na rozwój międzynarodowej współpracy w ochronie środowiska. Przede wszystkim skupiono się na pokazaniu różnych postaw wobec tego samego zagadnienia i przedstawieniu podejmowanej działalności. Rozdział ten jest jedynie wstępem do szerszej dyskusji na temat roli opisywanych podmiotów w kreowaniu przyjaznego podejścia do środowiska. Omawiając państwa scharakteryzowano przede wszystkim kraje wywierające znaczny wpływ na stosunki międzynarodowe. Z tego powodu opisano rolę Stanów Zjednoczonych i Chin, a także Niemiec. Do tego grona dołączono również Austrię, która odgrywa istotną rolę w rozwoju ochrony środowiska na terenie Unii Europejskiej. Pomiędzy wymienionymi państwami znalazła się również Polska. Jej umieszczenie w analizie nie wynika ze szczególnej roli, jaką odgrywa nasz kraj, ale z chęci dość ogólnego przedstawienia działań, jakie są podejmowane przez nasze państwo. Przedstawiając współpracę wielostronną podkreślono zarówno działania podejmowane na szczeblu międzyrządowym, jak i pozarządowym. Do pierwszej kategorii zaliczyć można inicjatywy grupy G8 i G20 oraz organizacji takich jak IMF, OECD i WEF. Skład drugiej grupy jest znacznie bardziej liczny i różnorodny. Znajdują się w niej instytucje działające na rzecz określonych gatunków i ekosystemów, podejmujące akcje protestacyjne przeciw nieetycznym działaniom administracji państwowej i przedsiębiorstwom, rozwijające naukę o ochronie środowiska, a przede wszystkim budujące świadomość ekologiczną społeczeństw. Spośród nich wymienić należy: Greenpeace, WWF, Klub Rzymski, EAERE. Ze względu na ilość organizacji, które powinny były znaleźć się w tym rozdziale, w wielu przypadkach ograniczono się tylko do ich wymienienia. W rozdziale czwartym pominięto rolę ONZ i UE w zakresie rozwoju ochrony środowiska. Wynika to z dużej złożoności inicjatyw podejmowanych przez te instytucje, dlatego też zdecydowano się poświęcić im osobne rozdziały. Informacje dotyczące ONZ zawiera rozdział 5. Scharakteryzowano w nim najważniejsze, globalne wydarzenia środowiskowe, jakie były zainspirowane przez tę organizację. Zaliczyć do nich należy Raport Sekretarza Generalnego U’Thant’a oraz trzy wielkie konferencje nazywane Szczytami Ziemi, które miały miejsce w: 1972 r. (Sztokholm), 1992 r. (Rio de Janeiro) i 2002 r. (Johannesburg). Ponadto opisano instytucje funkcjonujące w ramach systemu NZ, zajmujące się szerzeniem wiedzy, gromadzeniem informacji oraz rozwojem międzynarodowej współpracy związanej ze środowiskiem. Czołowe miejsce pomiędzy nimi zajmuje UNEP. Oprócz niego wiele miejsca poświęcono Komisji Zrównoważonego Rozwoju oraz IPCC. Dodatkowo omówiono szereg innych podmiotów mających wpływ na omawiane zagadnienie, np. UNDP, WMO i GEF. W rozdziale piątym pokazano również efekty wieloletniej działalności ONZ na rzecz ochrony środowiska. W tym aspekcie skupiono się przede wszystkim na materialnych pozostałościach po tej działalności, czyli międzynarodowych aktach prawnych. Ostatni, szósty rozdział poświęcony został działalności Unii Europejskiej. W pierwszej kolejności pokazano zmiany, jakie dokonywały się w podejściu do omawianego zagadnienia. Zostało to zrealizowane w oparciu o analizę programów działań środowiskowych. Następnie zaprezentowano współczesne priorytety polityki ekologicznej UE. W tym celu zostały przedstawione najnowsze dokumenty (np. Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu) oraz starsze, lecz mające podstawowe znaczenie dla tej dziedziny (Traktat o UE, Szósty program działań środowiskowych, itp.). Końcowa część tego rozdziału zawiera informacje na temat instrumentów służących ochronie środowiska w UE. W tym obszarze pierwszoplanową rolę odgrywają normy prawne. Ich system jest bardzo rozbudowany. Z tego powodu autorzy pokusili się jedynie o dość ogólną charakterystykę najważniejszych dokumentów. Ponadto opisano rolę instrumentów ekonomicznych oraz poszczególnych instytucji UE. Praca została oparta głównie na dokumentach i oficjalnych publikacjach instytucji zajmujących się badanymi zagadnieniami. W wielu przypadkach informacje te były uzupełniane o najnowsze dane pochodzące ze stron internetowych. Autorzy dołożyli wszelkich starań, aby pochodziły one z wiarygodnych źródeł, np. oficjalnych serwisów prasowych lub organizacji międzynarodowych. W przypadku problemów szeroko poruszanych w literaturze, posłużono się istniejącymi opracowaniami zwartymi.