From Faras to Soba 60 years of Sudanese–Polish cooperation in saving the heritage of Sudan

From Faras to Soba 60 years of Sudanese–Polish cooperation in saving the heritage of Sudan

Abstract

The title “From Faras to Soba” refers to two capital cities of medieval Nubia. Faras is almost 1400 km down river from Soba, going by the Nile. The two sites are also at two ends of a time spectrum: 60 years ago, in Faras in 1961, Kazimierz Michałowski and the Centre of Mediterranean Archaeology in Cairo led the first Polish excavations in Sudan. Today, Soba is one of the newest archaeological projects run by the Polish Centre of Mediterranean Archaeology of the University of Warsaw. In the meantime—as well as physically in between—is Old Dongola, the third great medieval Nubian kingdom, where Polish archaeological investigations have been going on uninterrupted for more than half a century. Civilization emerged and developed in Nubia much earlier, in the 3rd millennium BCE. For 60 years now Polish researchers have been involved in the challenging task of discovering the remains of these cultures, their description and saving from oblivion and destruction. This 500-page richly illustrated volume showcases also the achievements of Polish nubiology: the discoveries made by archaeologists, the research of specialists from a variety of sciences, the restoration projects undertaken by art restorers and conservators. Prime among these are the great surveys covering long stretches of the Nile river valley and large expanses of the inhabited desert regions on either side. Such work in Sudan often took on a salvage dimension, preceding major dam- and road-construction works. The book presents discoveries from many different periods and cultures: the oldest hominin traces in the region, the development of Kerma culture in the 3rd and 2nd millennia BCE in the Bayuda Desert, the burial rites in the kingdoms of Kush and Meroe (1st millennium BCE and 1st millennium CE) and the mysterious Early Makuria (4th–5th centuries CE) directly before the rise of the Christian kingdoms of Nubia. An extensive section of the book is devoted to archaeological and conservation work at the medieval Christian sites of Old Dongola, Banganarti, Selib, Ghazali and Soba. Some of the wall paintings discovered at Dongola and Banganarti, which have been restored by Polish specialists, are a match for the murals from Faras that are the pride of the National Museum in Warsaw. Some of the comprehensive research on various categories of finds has also been presented in the volume: studies of the textual heritage of Christian Nubia, of cultural identity and trade contacts based on personal adornments, of the natural environment as seen through the history of livestock breeding in the Middle Nile Valley, and the bioarchaeology of the Nubian elite. There is also a story about the people living today among the historic monuments. Collaborative archaeology is an approach that develops the role of local communities in archaeological projects, so that the discoveries made by archaeologists become more than just textbook content. It shows how the forgotten heritage can be woven into the fabric of modern life to make it live again.

Tytuł „Od Faras do Soba” nawiązuje do dwóch stolic średniowiecznej Nubii. Faras dzieli od Soba prawie 1400 km wzdłuż Nilu. Dzieli te dwa miejsca także 60 lat, od pierwszych polskich wykopalisk podjętych w Sudanie przez prof. Kazimierza Michałowskiego i Stację Archeologii Śródziemnomorskiej w Kairze właśnie w Faras w 1961 r. po jeden z najnowszych projektów obecnego Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Po drodze – zarówno w czasie i przestrzeni – jest Stara Dongola, trzecia stolica średniowiecznego nubijskiego królestwa, gdzie polskie badania trwają nieprzerwanie od ponad 50 lat. Wspaniałe cywilizacje rozwijały się w Nubii dużo wcześniej, już od trzeciego tysiąclecia p.n.e. Ich pozostałości polscy archeolodzy odkrywają, opisują i ratują przed zapomnieniem i zniszczeniem już od 60 lat. Ten 500 stronicowy, bogato ilustrowany album to również opowieść o rozwoju polskiej nubiologii pokazanej przez dokonania archeologów, współpracujących z nimi specjalistów z różnych dziedzin nauki oraz konserwatorów dzieł sztuki. Opisuje m.in. szeroko zakrojone programy badań powierzchniowych polegających na poszukiwaniu i dokumentacji nieznanych wcześniej pozostałości archeologicznych. W Sudanie prace takie często były tzw. badaniami ratunkowymi poprzedzającymi wielkie projekty budowlane, takie jak konstrukcja tam na Nilu, którego spiętrzone wody zalewały wielkie połacie ziemi usianej zabytkami archeologicznymi. W książce mowa jest o odkryciach dotyczących wielu okresów i kultur: m.in. o odkryciu najstarszych śladów obecności hominidów, o rozwoju cywilizacji kermańskiej z 3–2 tysiąclecia p.n.e. na pustyni Bajuda, o obrządkach pogrzebowych mieszkańców królestw Kusz i Meroe (1 tysiąclecia p.n.e. i 1 tysiąclecie n.e.) oraz tajemniczym okresie Wczesnej Makurii (IV–V wiek n.e.) tuż przed pojawieniem się chrześcijańskich królestw Nubii. Duża część albumu poświęcona jest pracom archeologicznym i konserwatorskim na terenie Starej Dongoli, Banganarti, Selib, Ghazali i Soba. Niektóre malowidła ścienne odkryte w Dongoli i Banganarti i poddane konserwacji przez polskich specjalistów nie ustępują tym z Faras, które można obecnie podziwiać w Muzeum Narodowym w Warszawie. W książce przekrojowo przedstawiono badania powiązane z pracami archeologicznymi: studia nad piśmiennictwem chrześcijańskiej Nubii, analizy tożsamości kulturowej i kontaktów handlowych prowadzone na podstawie badań ozdób osobistych, badania środowiskowe nad hodowlą zwierząt w dolinie Środkowego Nilu, czy też dotyczące bioarcheologii elit nubijskich. Poza historią zabytków pojawia się też opowieść o ludziach, czyli wprowadzenie do tematu archeologii angażującej. Pokazuje ona, jak powinno rozwijać się prowadzenie projektów archeologicznych we współpracy z lokalnymi społecznościami, tak by odkrycia naukowców nie tylko wypełniały karty podręczników, ale też ożywiały elementy zapomnianego dziedzictwa wplatając je w tkankę współczesnego życia.